Class 10 Science Notes Chapter 3 धातु आरो धातुनडिफोर | Metals and Non-Metals | Class 10 Science Question Answer in Bodo to each Chapter is provided in the list of SCERT, NCERT, SEBA धातु आरो धातुनडिफोर Class 10 General Science Chapter 3 Question Answer दिए गए हैं ताकि आप आसानी से विभिन्न अध्यायों के माध्यम से खोज कर सकें और जरूरतों का चयन कर सकें Notes of Class 10 Science Chapter 3 रासायनारि फिनजाथाइ आरो समानथाइ Question Answer. Class 10th Science Guide. SEBA Bodo Medium Class 10 Science Notes Chapter 3 covers all the exercise questions in NCERT, SCERT.
Class 10 Science Chapter 3 धातु आरो धातुनडिफोर
Class 10 Science Notes Chapter 3 धातु आरो धातुनडिफोर। Science Guide for Class 10th Chapter 3. Also Same NCERT Solutions for Class 10 Science इस पोस्ट में हम आपको ये समझा ने कि कोशिश की है की Class 10 Science Solution Chapter 3. अगर आप एक सात्र या शिक्षाक हो बोडो मीडियम की, तो आपके लिए ये Notes for Class 10 Science बोहत लाभदायक हो सकता है। Ncert Science Class 10 Chapter 3 मे आप अपना ध्यान लगाके पढ़ कर इस Question Answer of Class 10 Science Chapter 3 में अछि Mark ला सकते हो अपनी आनेवाली परीक्षा में।
खोन्दो 3 धातु आरो धातुनडिफोर
Chapter 3 Metals and Non-Metals
महरारि धोरोमफोर
Additional Questions & Answers
सों 1. धातुनि गाहाय महरारि धोरोमखौ लिर।
फिन : (i) धातुआरि जोंथि : गोगो थासारियाव धातुफोरा गोजों।
(ii) गोराथि : बांसिन धातुफोरानो गोरा। खारदै धातुफोरा गुरै।
(iii) रोजोबथि : धातुफोरनि रोजोबथिया गोबां।
(iv) आवलिनाय : गोबां बिदुं होब्ला धातुफोरा आवलियो।
(v) मोब्लिब आरो बिदुं दैदेननाय : धातुफोरा बिदुं आरो मोब्लिबनि मोजां दैदेनग्रा । नाथाय बिसमाथ (Bi) धातुआ दैदेना।
(vi) बुदामब्लेजाग्रा : धातुफोरा लोरबांथि आरो लावग ‘मा।
(vii) सोदोब होग्रा : धातुफोरनि बिखुंआव बुना होब्ला बेसोरो सोदोब होयो।
सों 2. बयनिख्रुइ बांसिन बिदुं दैदेनग्रा आरो खमसिन बिदुं दैदेनग्राफोरनि मुं लिर।
फिन : सिलभार आरो कपारआ साबसिन बिदुं दैदेनग्रा आरो लेड आरो मारकारिआ खमसिन बिदुं दैदेनग्रा।
सों 3. खायसे धातुफोरखौल’ संग्रा आयजें हिसाबै मानो बाहायनाय जायो?
फिन : खायसे धातुफोरखौल’ संग्रा आयजें हिसाबै बाहायनाय जाहोनफोर :
(i) बिसोरो बिदुंनि मोजां दैदेनग्रा।
(ii) गोजौ गलिसिमा गोनां।
(iii) गोरलैयै जामख ‘यै।
(iv) गोरलैयै खम बेसेनाव मोनो।
सों 4. मोब्लिब तारफोरखौ मानो पि भि सि (PVC) एबा राबार बादि बेसादजों खोबनाय जायो।
फिन : एलुमिनियाम एबा कपार धातुनि तारफोरा मोब्लिबनि मोजां दैदेनग्रा। बेफोरबादि तारफोरखौ पि भि सि एबा राबारबादि बेसादजों खोबनाय जायो जाहाते बेफोरखौ दांब्लाबो सक (shock) जाया।
सों 5. धातु नडैफोरा मा?
फिन : धातु नङैफोरा इलेक्ट्र’न आजावना मोब्लिब दानख ‘था आयन सोमजिग्रा गुदि मुवाफोर। बिसोरो मोब्लिब आरो बिदुंनि गाज्रि दैदेनग्रा l बेसोरो जोंथि नङा। अक्सिजेन हाइड्रजेन, कार्बन, सिलिकन बायदिफोरा मोब्लिबनि गाज्रि दैदेनग्रा।
सों 6. मोनसे धातु नङैखौ इलेक्ट्र ‘नारि साजायनायनिफ्राय माबोरै सिनायनो?
फिन : धातु नङैफोरनि इलेकट्र ‘नारि साजायनायाव बाहेरा खोलोबाव 4 निफ्राय 8 सिम इलेक्ट्रन थायो। बिदिन्थि हिसाबै 0₆ 2, 4
Ne₁₀ = 2, 8 बेबादिफोरा धातु नङै।
सों 7. धातु नङै फोरा मा?
फिन : धातु नङैफोरा इलेक्ट्रन आजावना दानख’ था आयन सोमजिहोग्रा गुदि मुवाफोर। धातु नङैफोरा मोब्लिब आरो बिदुंनि गाज्रि दैदेनग्रा। बेसोर गोजों नङा। हाइड्रजेन, कार्बन, सालफार बाइदिया धातु नङै।
सों 8. धातु आरो धातु नङैनि महरारि धोरोमनि फाराख लिर।
फिन : धातु आरो धातु नडैनि फाराख :
धातु | धातुनङि |
1. सरासनस्रा बिदुंआव धातुफोरा गथा विथाथियाव थायो। गोरोबि : माकारि (Hg) आ सरासनस्रा बिदुंआव लावलाव। | 1. सरासनस्रा बिदुंआव धातुनङिफोरा गथा एबा गेसआरि बिथाथियाव थायो। गोरोबि : ब्रमिन (Br) अ सरासनम्रा दुंथाइयाव लाव लाव मुवा। |
2. मानजियोब्ला एबा हुखयोब्ला धातुफोरा गोजों जायो। | 2. धातु नङिफोरा जोंनाय गैया। गोरोबि आयडिन आरो ग्रेफाइडहा जोंनाय दं। |
3. धातुफोरनि रोजोबथिया गोबां। | 3. धातुफोरनि रोजोबथिया गोबां। |
4. सरासनस्रायै गोरा, नाथाय खारदै धातुफोरा गुरै। | 4. सरासनस्रायै गुरै नाथाय हिराया बयनिख्रुइ गोरासिन मुवा। |
5. धातुफोरनि आवलिसिमाया सरासनस्रायै 473k दुंथाइनि गोजौआव थायो। | 5. धातु नङिफोरनि गलिसिमाया सरासनम्रायै जोबोद खम जायो। नाथाय B, C, Si फोरा गोरोबा। |
6. धातुफोरा बिदुं आरो मोब्लिबनि मोजां दैदेनग्रा। | 6. धातु नङिफोरा मोब्लिब आरो बिदुंनि गाज्रि दैदेनग्रा। |
7. धातुफोरा बुदामब्लेजाग्रा आरो दाफ्लाउ जाग्रा। | 7. धातुनङिफोरा नाङा। |
सों 9. मोनसे धातु नङै X आ Y आरो Z गुबुन गुबुन मोननै महराव थायो। Y आ बयनिख्रुइ गोरासिन मुवा जेराव Z आ मोब्लिबनि मोजां दैदेनग्रा। Y आरो Z खौ सिनायथि हो।
फिन : Y आ हिरा आरो Z आ ग्रेफाइड।
सों 10. सनानि मोननै महरारि धोरोमखौ फोरमाय जायखौ गहेना हिसाबै गोबाङै बाहायनाय जायो।
फिन : (i) बुदामब्लेजाग्रा (Malleability)।
(ii) दाफ्लाउजाग्रा (Ductility)।
सोंनाय फरा बिजाबनि Page No. 40
1. मोनसे धातुनि बिदिन्थि हो जाय :
(i) सरासनस्रा दुंथाइयाव लाव लाव।
फिन : मार्कारि (पारा)।
(ii) गंसे दाबाजों गोरलैयै हाजायो।
फिन : सदियाम।
(iii) बिदुंनि साबसिन दैदेनग्रा।
फिन : सिलभार।
(iv) बिदुंनि खम दैदेनग्रा।
फिन : लेड।
2. बुदामब्लेजाग्रा आरो दाफ्लाउजाग्रानि ओंथिखौ बेखेव।
फिन : बुदामब्लेजाग्राया धातुनि मोनसे धोरोम जायखौ हाथ्रिजों बुना दाब्लेयै गुवार महराव लाखिनो हायो।
बुफ्लावजाग्राया धातुनि मोनसे धोरोम जायखौ बनानै गोलाव महराव लाखिनो हायो।
3.2 धातुफोरनि रासायनारि धोरोम :
Additional Questions & Answers
सों 1. धातुनि रासायनारि धोरोमफोरखौ लिर–
फिन : (a) सांग्रांथि : धातुफोरा धातुनङिफोरजोंल’ फिनजाथाइ खालामो।
जेरै – 2Na + Cl₂ → 2NaCl
(b) आयन सोमजिहोनाय : धातुफोरा धातु नङिफोरजों फिनजाथाइयाव इलेक्ट्रन होनाने केटायन सोमजियो।
(c) एसिडजों फिनजाथाइ : मोब्लिब रासायनारि थाखोआव H नि गोजौआव थानाय धातुफोरा दैब्रां एसिदजों फिनजाथाइ खालामनानै हाइड्रजेन गेस सोमजिहोयो। जेरै–
Zn + H₂SO₄ → ZnSO₄ + H₂
(d) अक्साइडनि धोरोम : धातुफोरा खारदै आखुनि अक्साइड सोमजिहोयो। दैजों फिनजाथाइ खालामना खारै गुबै सोमजिहोयो। जेरै-
Na₂O + 2H₂O → 2NaOH
नाथाय खायसे धातुफोरनि अक्साइडआ एसिदआरि। जेरै – MnO₇ आ एसिदआरि खायसेया मोननैबो धोरोम गोनों। जैरै- ZnO, PbO, SnO, Cr₃O₃ बायदि बायदि।
(e) हाइड्राइडनि धोरोम : खायसे सांग्रां धातुफोर जेरै– सडियाम, केलसियाम बायदिफोरा हाइड्रजेनजों अरजाबना हाइड्राइड खौसे सोमजियो।
जेरै : 2Na + H₂ → 2NaH, Ca + H₂ → CaH₂
सडियाम हाइड्राइड केलसियाम हाइड्राइड
(f) क्ल ‘राइड खौसे : धातुफोरा क्लरिन बायदि हेलजेनजों जाथाय खालामना धातुनि क्लराइड सोमजिहोयो।
जेरै : 2Na +Cl₂ → 2NaCl, Mg + CI₂ → MgCl₂
2Fe + 3Cl₂ → 2FeCl₃, Cu+Cl₂ → CuCl₂
(g) सालफारजों जानाय फिनजाथाइ : धातुनि सालफाइड सोमजिहोनो धातुआ सालफारजों जाथाइ खालामो ।
जेंरै : 2Na + S → Na₂ S, Mg + S → MgS
Fe + S → FeS, Cu + S → CuS
Zn + S → ZnS
सों 12. सडियाम, मेगनेसियाम आरो सोरआ बार आरो दैजों फिनजाथाइ जानायनि लामाया सांग्रांथि थाखोआव सोमोन्दोआरि थानायखौ दिन्थियो। बुंथिया थारना? जुक्टिजों फिननाय हो।
फिन : Na, Mg आरो Fe नि सोमोन्दोआरि सांग्रांथिखौ बार आरो दैजों जानाय फिनजाथाइखौ नायना बुंनो हागौ।
सडियामआ अक्सिजेन एबा दैजों सरासनस्रा बिदुंआव गोख्रैयै फिनजाथाइ खालामो। मेगनेसियामआ अक्सिजेन एबा दैजों गोजौ बिदुंआवसो फिनजाथाइ खालामो। जेरावहाय सोरआ अक्सिजेनजों गोबावसम बिदुं होब्लासो एबा खफ ‘जोंसो फिनजाथाइ जायो।
सों 13. जोबोत दैब्रां HNO₃ जों जाथाइ जाना हाइड्रजेन सोमजिहोनाय धातुनि मुं लिर।
फिन : मेगनेसियाम (Mg)
सों 14 “गोबां धातुआनो HNO₃ जों फिनजाथाइ जाना हाइड्रजेन गेस सोमजियो” जुक्टिजों फिननायखौ हो।
फिन : HNO₃ (नाइट्रिक एसिड) आ मोनसे गोख्रों अक्सिगारग्रा बेयो हाइड्रजेनखौ दै सोमजिहोनो अक्सिजाबहोयो आरो बेयो जायखिजाया नाइट्रजेन अक्साइड (N₂O, NO₂) सिम अक्सिगारो।
सों 15. सांग्रांथि थाखो माखौ बुङो? सांग्रांथि थाखोआव धातुफोरनि सांग्रांथि हिसाबै दिन्थिनाय फारिलाय बानाय।
फिन : धातु मोनसेनि सांग्रांथिआ बेनि इलेक्ट्रन एंगारनो नाजानायनि सायाव सोनारगोन। इलेक्ट्रन एंगारनायनि नाजानाया बारायोब्ला धातुनि सांग्रांथियाबो बारायो। बे नायबिजिरनायनि सायाव बिथा खालामनानै धातुफोरखौ बिसोरनि सांग्रांथि खमायलांनाय फारियाव मोनसेनि उनाव मोनसेखौ फज ‘नानै मोनसे थाखोआव साजायनो हायो। बे थाखोखौनो धातुफोरनि सांग्रांथि थाखो बुङो।
सों 16. जाहोन होना लिर :
हाइड्रजेनआ धातु नङा नाथाय बेखौ धातुनि सांग्रांथि थाखोनि गेजेराव लाखिनाय जायो।
फिन : हाइड्रजेनआ खायसे धातुफोरनिख्रुइ गोरलैयैनो इलेक्ट्रन एंगारना दाजाबथाइ आयन सोमजिहोनो हायो। बेखायनो बेखौ धातुनि सांग्रांथि थाखोआव गेजेराव लाखिनाय जायो।
सों 17. मोनसे धातुखौ जेब्ला एलुमिनियाम सालफेटनि एकुवास गलिलाव (Aqueous Soln) आव सोमब्रयो, जेबो फिनजाथाइ जाया जेरावहाय जेब्ला फेरास सालफेतनि एकुवास गलिलावआव सोमब्र ‘यो अब्ला गोरलै गोथां गाबआ गाबगोयै जालाङो। धातु X खौ सिनायथि हो आरो जुक्टिजों फिन होना फिनजाथाइ जानाय आरो जायैनि रासायनारि समानथाइ हो।
फिन : होखानाय बुंथिया दिन्थियोदि X आ एलुमिनियामनिख्रुइबो खम सांग्रां नाथाइ सोरनिख्रुइ सांग्रांसिन। अब्ला बे धातुआ Zn (जिंक) जागोन।
Zn + AL₂(SO₄)₃ → जाथाइ जायै।
Zn + FeSO₄ → ZnSO₄ + Fe
सों 18. X + YSO₄ → XSO₄ + Y
Y + XSO₄ → जाथाइ जाया
गोजौनि गुदि मुवा मोननै X आरो Y नि मादाव माबे सांग्रांसिन आरो मानो?
फिन : X आ Y निख्रुइ सांग्रांसिन, मानोना गिबि फिनजाथाइयाय X आ Y खौ सालफेट गलिलावनिफ्राय दैखारदों नाथाय Y आ X नि सालफेट गलिलावनि सायाव जेबो जाथाइ खालामाखै।
सों 19. गंसे एलुमिनियामनि हासुंखौ फेरास सालफेट गलिलाव दोननो बाहायनाय जादों। खायसे साननि उनाव हासुंआव गुदुंफोर नुनो मोनो। बे नायबिजिरथिनि जाहोन हो आरो नोंनि फिननि थाखाय रासायनारि समानथाइ लिर।
फिन : एलुमिनियामआ सोरनिख्रुइ सांग्रांसिन। बेखायनो एलुमिनियामआ लासैयै। फेरास सालफेटज़ों जाथाय जायो आरो खायसे गुदुंफोर सोमजियो।
2A1(s) + 3FeSO₄(aq) → AI₂(SO₄)₃ + 3Fc(s)
सों 20. जाहोन होना लिर
(i) धातुफोरा मोब्लिब दैदेनो।
(ii) सनानि गहेना बानायनो, 22 केरत संनाया 24 केरत सनानिख्रुइ साबसिन।
फिन : (i) धातुफोरहा खारथिंनो हानाय इलेक्ट्रन थायो। बेबादि खारथिंनो हानाय इलेक्ट्रनआ मोनसे खर’निफ्राय गुबुन खर ‘सिम बोहैनानै मोब्लिब दैदेनो। सिलभार कपार बायदिया मोब्लिबनि मोजां दैदेनग्रा।
(ii) गोथार सनाया 24 केरत आरो बियो जोबोत गुरै। बेनि थाखायनो बेखौ गहेना हिसाबै दानो गोब्राब जायो। बेखौ गोरा खालामनो थाखै Cu एबा Ag जों एल ‘य बानायनाय जायो। सरासनस्रायै 22 केरत सनाखौ गहेना बानायनो बाहायनाय जायो। जेराव 22 बाहागो सना आरो 2 बाहागो Cu एबा Ag थायो।
सों 21. एसिडआरि आरो खारदैआरि मोननैबो आखु दिन्थिग्रा मोननै अक्साइडनि मुं लिर। बिसोरो एसिद एबा खारदैजों जाथाइ जाना मा सोमजियो? फिनजाथाइ लिर।
फिन : एसिडआरि आरो खारदैआरि मोननैबो आखु दिन्थिग्रा मोननै अक्साइडेआ जाबाय एलुमिनियाम अक्साइड आरो जिंक अक्साइड। बिसोरो एसिद आरो खारदैजों जाथाइ जाना धातुनि संख्रि सोमजिहोयो।
Al₂O₃ + 6HCI → 2AICI₃ + 3H₂O
AI₂O₃ + 2NaOH → 2NaAIO₂ + H₂O
सडियाम एलुमिनेट
ZnO + 2HCI → ZnCI₂ + H₂O
ZnO + 2NaOH → Na₂ZnO₂ + H₂O
सोंनाय फरा बिजाबनि Page No. 46
सों 1 सडियामखौ मानो खेरासिन थावआव गोदोहोना लाखिनाय जायो?
फिन : सडियामआ जोबोद सांग्रां। बेखौ लांदांयै बाराव लाखिब्ला बेयो अर जोंखाङो।
सों 2. फिनजाथाइफोरनि समानथाइखौ लिर–
(i) आइरणआ दैखफ ‘जों जानाय फिनजाथाइ
फिन : 3Fe + 4H₂O(g) → Fe₃O₄ + 4H₂
सोरनि सुम्बकआरि
अक्साइड।
(ii) केलसियाम आरो पटासियामआ दैजों जानाय फिनजाथाइ।
फिन : Ca + 2H₂O → Ca(OH)₂ + H₂
केलसियाम
हाइड्र ‘अक्साइड
2K + 2H₂O → 2KOH + H₂
गुसुदै पटासियाम हाइड्रअक्साइड
सों 3. रोखोमब्रै धातुफोर A, B, C आरो D नि नमुनाफोर लानाय जादों आरो गाहायाव होनाय गलिलावफोरखौ मोनसेनि उनाव मोनसे होदेरनाय जादों। मोननाय फिथाइखौ गाहायाव होनाय बादि थख ‘लाइ बानायनाय जादों।
धातु | आइरण (II) सालफेट | कपार (II) सालफेट | जींक सालफेट | सिलभार नाइट्रेट |
A | फिनजाथाइ जाया | जायखारनाय | ||
B | जायखारनाय | फिनजाथाइ जाया | ||
C | फिनजाथाइ जाया | फिनजाथाइ जाया | फिनजाथाइ जाया | जायखारनाय |
D | फिनजाथाइ जाया | फिनजाथाइ जाया | फिनजाथाइ जाया | फिनजाथाइ जाया |
A, B, C आरो D धातुफोरनि सोमोन्दै होनाय सोंनायफोरनि फिननाय मोननो थाखाय गोजौनि थख ‘लाइखौ बाहाय।
(i) माबेया बांसिन सांग्रां धातु?
(ii) B खौ कपार (II) सालफेटनि गलिलावआव होदेरोब्ला नों मा नुनो मोनगोन?
(iii) A, B, C आरो D धातुफोरखौ सांग्रांथिनि हायगा फारियाव साजाय।
फिन : (i) जोबोद सांग्रां धातुआ B नाथाय बेयो Zn निख्रुइ खम सांग्रां।
(ii) B आ आइरन (सोर) निख्रुइ सांग्रांसिन जानायलाय कपारनिख्रुइबो सांग्रां। बेखायनो कपार सालफेट गलिलावनिफ्राय कपार धातुखौ B आ दैखारगोन।
B + CuSO₄ → Cu + BSO₄
(iii) D आ बयनिख्रुइ खम सांग्रां। C आ A निख्रुइ खम सांग्रां, A आ कपारनिख्रुइ सांग्रां। नाथाइ C आ कपारनिख्रुइ खम सांग्रां।
∴ B> A> C> D
सों 4. मोनसे सांग्रां धातुआव दैलाव हाइड्र ‘क्ल’रिक एसिडखौ होदेरोब्ला माबे गेसआ सोमजियो? आइरणआ दैलाव H₂SO₄ जों जानाय रासायनारि फिनजाथाइखौ लिर।
फिन : सांग्रां धातुजों दैब्रां हाइड्र’क्ल’रिक एसिड दाजाबदेरोब्ला हाइड्रजेन गेस मोमजियो।
बिदिन्थि :
Fe + HCI → FeCI₃ + H₂
सों 5. जिंकखौ आइरण (II) सालफेट गलिलावआव होदेरोब्ला नों मा नुनो मोनगोन? सोमजिनाय रासायनारि फिनजाथाइखौ लिर।
फिन : Zn आ Fe निख्रुइ सांग्रांसिन बेखायनो आइरण सालफेट गलिलाव आय Zn सोमब्रयोब्ला आइरणआ गलिलावनिफ्राय दैखार जायो आरो आइरण सालफेटनि गोथां गाबा गुफुर जालाङो।
Additional Questions & Answers
3.3 धातु आरो धातु नङैफोरा माबोरै फिनजाथाइ जायो?
सों 1. धातु आरो धातु नङैफोरा माबोरै जाथाइ जायो? बिदिन्थि होना फोरमाय।
फिन : धातुफोरा मोब्लिब दाजाबथा गुदि मुवाफोर आरो बेसोरो इलेक्ट्रन एंग्रारना मोब्लिब दाजाबथा सार्ज मोनो।
धातु नङैफोरा मोब्लिब दानख ‘था गुदि मुवाफोर आरो बिसोरो इलेक्ट्रन आजावना मोब्लिब दानख ‘था सार्ज मोनो।
मोनसे धातुआ गावनि बाहेरा खोलोबनि इलेक्ट्रन एंगारना खाथिनि दद्र गेसनि बादि आखु मोनो जेराव धातु नडैया इलेक्ट्रन लादेरना खाथिनि दद्र गेसनि बादि आखु मोनो। बिदिन्थि बादियै सडियाम (Na) धातुनि इलेक्ट्रनारि साजायनाया 2.8.1 बाहेरा खोलोबाव थानाय मोनसे इलेक्ट्रन एंगारो आरो मोनसे दाजाबधा सार्ज मोनो आरो सडियाम केटायन जायो।
Na → Na + c
2.8.1 2.8
क्लरिन (CI) गुन्द्रानि इलेक्ट्रनारि साजायनाया 2.8.7, बेनि बाहेरा खोलोबा आबुं जानो मोनसे इलेक्ट्रननि गोनां जायो। बेखायनो Na धातुजों क्लरिनआ जाथाइ जानो Na धातुनिफ्राय इलेक्ट्रन मोनसे लादेरना (क्लरिन) दानखथा सार्ज मोनो एबा क्लरिन एनायन सोमजियो।
Cl ――⁺ᵉ–→
2,8,7 2,8,8
Na⁺ आरो Cl⁻ आयनफोरा गावजों गाव बोकथाबो आरो सडियाम क्लराइड (NaCl) खौसे जायो।
सों 2. MgCI₂ आव थानाय केटायन आरो एनायननि मुंआ मा?
फिन : MgCI₂ आव थानाय केटायननि मुंआ मेगनेसियाम केटायन (Mg²⁺) आरो एनायननि मुंआ क्लरिन एनायन (Cl⁻)।
3.3.1 आयनारि खौसेफोरनि धोरोम :
Additional Questions & Answers
सों 1. आयनारि खौसेनि धोरोम लिर।
फिन : आयनारि खौसेफोरनि धोरोमफोरखौ गाहायाव होनाय बादियै नुनो मोनो-
(i) महरारि धोरोम : आयनारि खौसेफोरा गथा आरो बांसिनानो गोरा मानोना बिसोरनि केटायन आरो एनायननि मोब्लिब थादोम बोलोनि बिबांआ जोबोद बारा । बे खौसेफोरा सरासनस्रायै गेस्रेम ।
(ii) आवलि सिमा आरो गोदौसिमा : बे खौसेफोरनि गलिसिमा आरो गोदौसिमाया इसिं आयनारि बोगथाबनायनि थाखाय बारा ।
(iii) गलिग्राथि : आयनारि खौसेफोरा दैआव गलियो नाथाय केरासिन, पेट्रलफोराव गलिया ।
(iv) मोब्लिब दैदेननाय : आवलिनाय थासारियाव एबा दैआव गलिनाय थासारियाव आयनारि खौसेफोरा मोब्लिब दैदेनो ।
सोंनाय फरा बिजाबनि Page No. 49
1. (i) सडियाम, अक्सिजेन आरो मेगनेसियामनि इलेक्ट्रन फोथा दाथाइखौ लिर।
(ii) इलेक्ट्रनफोरनि जायखारनायजों Na₂O आरो MgO नि सोमजिनायखौ दिन्थि।
(iii) बेफोर खौसेफोराव नुजाथिनाय आयनफोरा मा?
फिन : (i)
सों 2. आयनारि खौसेफोराव मानो गोजौ गलिनाय बिन्दो थायो?
फिन : आयनारि खौसेफोराव केटायन आरो एनायननि गेजेराव मोब्लिब थादोम बोकथाबनाय बोलोआ जोबोर गोख्रों। बेनिखायनो आयनफोरखौ आलादा जाहोनो थाखाय थोजासे बिदुं शक्टिनि गोनांथि जायो। बेखायनो बेसोरनि आवलिसिमाया जोबोर बारा।
Additional Questions & Answers
3.4 धातुफोरनि थावनि OCCURENCE OF METALS.
सों 1. खनिआरि मुवा आरो फेरखोना माखौ बुङो?
फिन : खनियारि मुवा : बुहुमनि बिखुंआव धातु मोनसेखौ उदां एबा खौसे थासारिआव मोननो हागौ। बेबादि मुवाफोरखौनो खनिआरि मुवा एबा मानिक (Minerals) बुंनाय जायो। बिदिन्थि हिसाबै NaCl, CaCO₃, ZnS, CuOS बाइदि बाइदि।
फेरखोना : धातु मोनसेखौ बेनि गासैबो खनिआरि मुवानिफ्राय बाङाय खरसायाव बुथुमनो हाया। जायफोर खनिआरि मुवानिफ्राय खम खरसायावनो धातु मोनसेखौ गोथार थासारियाव बुथुमनो हायो। बे खनिआरि मुवाखौनो धातुनि फेरखोना (Ore) बुंनाय जायो।
बिदिन्थि : जिंक ब्लेण्ड (ZnS), बक्साइड (AI₂O₃2H₂O)।
सों 2. खनिआरि मुवा आरो फेरखोनानि फाराख लिर।
फिन : (i) धातुनि गासैबो फेरखोनायानो धातुनि खनि मुवा। नाथाय गासैबो खनि मुवाया फेरखोना नङा।
(ii) फेरखोना मोनसेआव धातुनि बिबाङा थोजासे थायो आरो नांथारै मुवा एबा मैलाफोरा खम थायो।
सों 3. मिथिंगायाव धातुफोरा मा मा थासारियाव थायो ? मोनफ्रोमनि बिदिन्थि हो?
फिन : जायफोर धातुआ खम सांग्रां बेसोरो मिथिंगायाव उदां थासारियाव थायो। जेरै गल्ड, सिलभार, कपार प्लेटिनाम, मार्कारि, पेलाडियाम बायदि बायदि।
सांग्रां धातुफोरा बारनि अक्सिजेन, दै ख ‘फ’ आरो कार्बनडाइ अक्साइडजों गोरलैयै फिनजाथाइ जाना जेब्लाबो खौसे थासारियाव थायो। बिदिन्थि महरै-ZnO, ZnCO₃, Fe₂O₃ बायदि बायदि।
सों 3. धातुफोरनि सांग्रांथिखौ नायना बेसोरखौ मोनबेसे बाहागो खालामनाय जादों? मा मा?
फिन : धातुफोरनि सांग्रांथिखौ नायना धातुखौ मोनथाम थाखो खालामनाय जादों।
जैरै :
(i) खम सांग्रां धातु : बिदिन्थि – Cu, Ag
(ii) गेजेर थाखोनि सांग्रां धातु : बिदिन्थि – Zn, Fe, Pb
(iii) सांग्रांसिन धातु : बिदिन्थि – K, Na, Mg, आरो AI
सों 4. गाहायनि सोदोबफोरखौ बेखेवना लिर :
(i) खनि मैला (ii) फिनगलायमा (iii) धातु मैला
फिन : (a) खनि मैला (Gangue) : खनिनिफ्राय दिहुननाय उनाव मोनसे ‘धातुनि फेरखोनाजों गोबां गुबुन गुबुन बेसाद एबा मैला गलायनानै थायो। बे नाङि मैलाफोरखौ खनि मैला (Gangue) बुङो। बे मैलाफोरा एसिड आखु गोनां (जेरै-SiO₂, P₂ O₅) एबा खारै आखु गोनां (जेरै – CaO, MgCO₃, FeO) जानो हागौ।
(b). फिनगलायमा (Flux) : फेरखोनायाव थानाय खनि मैलाफोरखौ होखारनो थाखाय बाहायनाय मुवाफोरखौ फिनगलायमा (Flux) बुङो। दुंग्लाबनाय थासारिआव फिनगलायमाया खनि मैलाजों फिनजाथाइ खालामनानै गलिनाय गलिलाव सोमजिहोयो। खनि मैलाया एसिड आखुनि जायोब्ला फिनगलायमाया खारै धोरोमनि जानांगोन आरो खनि मैलाया खारै धोरोमनि जायोब्ला फिनंगलायमाया एसिड आखुनि जानांगोन।
(c) धातु मैला (Slag) : खनि मैला आरो फिनगलायमानि गेजेरनि फिनजाथाइयाव सोमजिनाय मुवाफोरखौ धातु मैला (Slag) बुङो। थामहिनबा –
खनि मैला + फिनगलायमा = धातु मैला
सों 5. धातु जिरख ‘नाय माखौ बुङो? धातु मोनसेखौ बिनि फेरखोनानिफ्राय मा मा खल ‘बाव जिरख ‘नाय जायो?
फिन : धातु मोनसेखौं फेरखोना मोनसेनिफ्राय बिगियाननि राहा बाहायनानै बाङाय खरसायाव गोथारथाइआव बुथुमनाय खान्थिखौ धातु जिरख ‘नाय (Metallurgy) होननानै बुंनाय जायो।
धातु मोनसेखौ बेनि फेरखोनानिफ्राय गाहाइयै मोनब्रै खलबाव जिरख ‘नाय जायो।
(1) फेरखोना रोजा खालामनाय।
(2) रोजा खालामनाय फेरखोनाखौ धातुनि अक्साइडआव सोलायहोनाय।
(3) धातुनि अक्साइडनिफ्राय धातु बुथुमनाय।
(4) धातुनि सोदांनाय।
सों 6. खम सांग्रांथि थाखोआव थानाय धातुखौ बेनि फेरखोनानिफ्राय माबोरै जिरखनाय जायो? बिदिन्थि होना बेखेव।
फिन : खम सांग्रां थाखोआव थानाय धातुनि रोजा खालामखांनाय फेरखोनाखौ गिबियाव बाराव बिदुं होनानै अक्सिजाबहोनाय जायो। अब्लानिया बे रोखोमनि फेरखोनाया धातुनि अक्साइडसिम सोलायो। बेनि उनाव आरोबाव अक्सिगारहोना धातु मोननो हायो।
बिदिन्थि हिसाबै खम सांग्रां थाखोआव थानाय मोनसे धातु मारकारि (पारा) नि फेरखोनाया जाबाय सिनाबार (HgS)। बेखौ बाराव फुदुङोब्ला मारकिउरिक अक्साइड (HgO) सिम सोलायो। मारकिउरिक अक्साइडखौ आरोबाव बिंदु होनानै मारकारिसिम अक्सिगारहोनाय जायो।
HgS(s) + 30₂ –बिदुं→ H2gO(s) + 25O₂ (g)
2HgO(s) –बिदुं→ 2Hg(l) + O₂(g)
सों 7. फुरगेव खालामनाय आरो बिदुं अक्सिजाबनाय माखौ बुङो? मोनफ्रोम मावखान्थिआव मा मा रोखोमनि फेरखोनाखौ अक्सिजाबनाय जायो?
फिन : फेरखोना मोनसेखौ बार गैयिआव एबा जोबोद खम बिबांनि बारनि आबहावायाव बेनि आवलिसिमानि सिङाव फुदुंग्लाबनायखौ फुरगेव खालामनाय बुंनाय जायो। कार्बनेट फेरखोनाफोरखौ फुरगेव खालामनाय (Calcination) जायो। गोबां बारनि आबहावायाव फेरखोना मोनसेखौ बेनि आवलिसिमानि गाहायाव
फुदुंग्लाबनायखौनो बिदुं अक्सिजाबनाय बुंनाय जायो। सालफाइड रोखोम फेरखोनाखौ बिदुं अक्सिगारनाय (Roasting) जायो।
सों 8. गाहायनिफोरखौ सुंद वै लिर :
(a) कार्बन अक्सिगारनाय।
(b) मोब्लिबआरि अक्सिगारनाय।
फिन : (a) कार्बन अक्सिगारनाय : मोब्लिब रासायनारि थाखोनि गेजेर बाहागोआव थानाय धातुफोर (Fe, Ni, Zn, Sn बायदि) नि अक्साइडफोरखौ ‘बिदुं होबाल’ अक्सिगारहोनो हायो। बे अक्साइडफोरखौ अक्सिगारहोनो थाखाय अक्सिगारग्रा महरै कार्बन बाहायनाय जायो। कार्बना बयनिख्रुइबो सांग्रां अक्सिगारग्रा। बेखायनो बे अक्साइडफोरखौ कार्बनजों फुदुंना अक्सिगार होयो आरो धातुखौ मोनो।
जेरै – ZnO + c → Zn + CO
PbO + c → Pb + CO
CuO + c → Cu + CO
(b) मोब्लिबआरि अक्सिगारनाय : मोब्लिब रासायनारि थाखोनि गोजौथिं थानाय गोबां सांग्रां धातुफोरखौ गुबुन जेबो मावखान्थिजों अक्सिगारहोनो हाया। बे बादि धातुफोरनि अक्साइड, हाइड्राइड एबा क्लराइडखौ गलिनाय अबस्थायाव मोब्लिब बिजिरख होनानै उदां खालामनो हायो। मोब्लिब बिजिरखनायाव केथडनिफ्राय धातुनि आयनआ इलेक्ट्रन लादेरनानै धातुसिम अक्सिगारो।
NaCI → Na⁺ + CI⁻
केथदआव Na⁺ + e⁻ → Na
एनदआव CI⁻ → Cl + e⁻
2Cl → CI₂
सौं 9. जिंकनि फेरखोना ZnS (जिंक ब्लेण्ड) निफ्राय जिंकखौ जिरखनाय जायो, फोरमाय।
फिन : ZnS (जिंक ब्लेण्ड) निफ्राय कार्बन अक्सिगारनाय मावखान्थिजों जिंक जिरखनाय जायो।
रोजा खालामनाय फेरखोनाखौ गोबां बारनि आबहायाव ख ‘फ’ अक्सिजाबनाय जायो। बेबादि खालामोब्ला फेरखोनायाव थानाय दै आरो गुबुन नाङि मुवाफोरा एंगारलाङो आरो जिंक सालफाइडआ जिंक अक्साइडआव सोलायो।
2ZnS + 30₂ → 2ZnO + 2SO₂
जिंक अक्साइडखौ गुन्दै ककजों गलायना फिसा फिसा इथा थुख्रानि महराव बानायना लानाय जायो। बे थुख्राफोरखौ थोंगोर रिटर्टआव सोनानै गोजौ बिदुं होनाय जायो। बेनि जाहोनाव जिंक अक्साइडआ कार्बनजों जिंक धातुसिम अक्सिगारो। बेबादिनो Zn धातुखौ जिरख ‘नाय जायो।
ZnO + C → Zn CO↑
सों 10. जाथाइ जानायनि थाखाय सोमजिनाय रासायनारि फिनजाथाइ लिर जेब्ला–
(i) जिंक सालफाइडखौ बाराव फुदुंग्लाबनाय जायो।
(ii) जिंक कार्बनेटखौ फुरगेव खालामनाय जायोब्ला।
फिन : (i) 2ZnS + 30₂ –बिदुं→ 2ZnO + 2SO₂
(ii) ZnCO₃ –बिदुं→ ZnO + CO₂